Tamas Meszaros, “A typical agent story from the Kadar period

Tamas Meszaros, “A typical agent story from the Kadar period”, (Remembrance in time, Transilvania University Press of Brasov 2012),  pp. 93-98.

Abstract: The agent’s task was to observe the Galyasi-, and Bibó circle. This can be supported according to the working-file, remaining from the period between April and August of 1968. His activity can not be reconstructed completely due to the narrow time-interval of the files. As the material is fragmented the historical work is basically putting together small pieces. Just as the case of “Gáspár Szabó” shows, we can not get a full picture about the working system of the Political Police of the socialist state.

After the political turn in 1944/1945 the new, central state security authority was created from the Political Department of the Budapest Police Headquarters lead by Gábor Péter. In 1946 the State Security Department of the State Police (ÁVO) was created with an order of the Ministry of the Internal Affairs. This was placed under the authority of the Ministry of Internal Affairs in 1948 and this way a new authority came to existence. This was the State Security Authority of The Ministry of Internal Affairs. This authority became „independent” a year later and got out of control of the Ministry. Its original position was restored after Mátyás Rákosi’s downfall in 1953. The feared State Security Authority was dissolved by Imre Nagy on the 28th of October in 1956. The majority of its former members sought for the protection of the Soviets, while some of them were arrested by the revolutionists. After the 4th of November the former State Security members participated in the re-organisation of the police force and of the state security.

The new structure of the state security system was formed between 1956 and 1962. The new leader figures of the communist party created a new state security system as a part of the police. The reason for this was that they learnt from the big mistake of Rákosi’s dictatorship. Before 1962 the II/5 Department of the Ministry of Internal Affairs was responsible for „averting the inner reactionary”. In 1962 the whole department was re-organized. The aim of this re-organisation was partially to eliminate the remains of the former „total averting”.

The so-called III/III-4 Department of the Ministry of the Internal Affairs dealt with the „inner reactionary”2. During the Kádár Regime the state security system was in control of the party, opposed to the „SDA” which was a state within the state. This meant that the county police superintendent or his assistant of the State Security had to inform the first secretary of the county, who forwarded the information to the responsible organs of the Hungarian Socialist Party and the main party leaders.

The State Security employed agents in a great number to be able to control every step of the society. There were agents who became member of the network on voluntary basis but there were agents who had been blackmailed before becoming a member.

The agents provided their reports mostly in written form. The majority of these reports were destroyed before the change of regime in 1989. In Hódmezıvásárhely, situated in South-East of Hungary there are plenty of materials of local agents regarding to the 1960’s. The researches, done in the Historical Archives of the State Security prove that the “consigners” were interested mainly in the information about the human-intellectuals and the artists. The temporary exhibition titled “Detected Arts”3 was organized in 2012 according to the discovered reports. This is the first possibility, when the visitors of the museums in Hungary can get a view in the processes of the communist state security – through the reports about several local artists.

The artists and writers of Hódmezıvásárhely grouped around two old masters. The political police identified these people and constantly controlled them. For their control they organized agents that belonged to the circle of friends around the masters. Agents appearing in our exhibition called ‘Detected Art’

„Gáspár Szabó”He mainly wrote his reports about young and independent intellectuals, and the members of the Galyasi- and Bibó circle. Miklós Galyasi had been the founder and first director of the Tornyai János Museum and Lajos Bibó was a wellknown playwright before 1944. A glimpse at a civilian’s biography of Vásárhely Gyızı Moldvay (Hódmezıvásárhely, 12th June 1925. – Hatvan, 4th August 1996)

He was a poet, journalist and editor. He maturated at Gábor Bethlen High School in 1944. He published his writings in two local papers, in ‘Vásárhely Népe’ and the ‘Vásárhelyi Független Újság’ between 1944 and 1951. He got his degree at Teachers’ Training College of Szeged in 1957. He became the director of the Petıfi Community Centre between 1952 and 1954, and later he was the editor of the ‘Vásárhelyi Szó’, a local journal between 1955 for 1956.

Between 28th of October and the 14th of November in 1956 he was the editor of ‘Vásárhelyi Nemzeti Újság’ (National Newspaper of Hódmezıvásárhely), the official newspaper of the revolutionists. Due to his activity during the revolution he was interned on the 17th of December, 1956, but instead of starting a legal procedure against him he became free by the end of the year. His early arrestment can seem interesting, because Dr. Dezsı Kertész – the leader of the local Revolutionary Army Committee was arrested “only” on the 7th of January, 1957, while Imre Gyáni – the president of the National Committee – was seized even later, on the 31st of January, 1957.

The question may rise: how was it possible, that Moldvay was seized earlier, than the other two people, who had had a more important role in the revolution; and how could he get off the trouble without any retaliation due to his activity as an editor. Dr. Kertész was sentenced to 7 years, and Imre Gyáni to 6 years imprisonment. Even more – Moldvay was not only let out from the internment camp, but he could even finish his studies at the college in 1957! To find the answer to the above question, the related documents of the state security should be examined. The file no. 64 - so his personal file could be found during the researches at the Historical Archives of the State Security. From this document it was discovered that Moldvay was recruited by the political police of Kádár with the code name “Gáspár Szabó” on the 30th of December, 1956.

From the above data it can be seen, that the first three files after his recruitment have disappeared. The first file was opened in Borsod-Abaúj-Zemplén County – situated in the north-east of Hungary, and however, that file disappeared, supposedly, the reports of that file also contained the name of the revolutionists in Hódmezıvásárhely.

 

His later life He became the director of a community centre in Borsod-Abaúj-Zemplén County in 1961 (up to 1964). Furthermore, he worked for the only radio station in Miskolc. He returned to Hódmezıvásárhely in 1965 and worked as a teacher till 1970. Later he moved to Heves County in 1971 and he settled down in Hatvan. He founded the Hatvan Gallery in 1972 and he was its director till the end of his life. After his recruitment in 1956 Moldvay – according to the instruction of the state security officer, dealing with his activity – made his environment believe, that he was a ridden person5 because of his 1956 past, and he was pushed to the periphery of the society by the communist power. Those who were punished after the revolution and those artists and intellectuals who were against the official trends which were determined by the government, could easily trust in him.

We can appreciate the work of Gáspár Szabó on the basis of the remaining Csongrádcounty file6. The documents, included in the file were issued between the 18th of April, 1966 and the 29th of August, 1968. According to the reports it can be stated that by this period he became a professional agent – which is not a surprise, as he had been employed by the power for ten years. His agent-responsible was István Molnár who was a major and then a lieutenant-colonel of the Csongrád County Political Detective Department. One of the target persons of his reports was Miklós Galyasi, the museum director before 1956, who was defined as an especially dangerous person.

He was sentenced to a 1,5-year imprisonment, because of his article – a total innocent one – published in 1956, at the time of the Hungarian revolution. After his release he led a sequestered life in Hódmezıvásárhely. He was visited by young intellectuals and artists who wanted to find an authentic

master. He was observed by several agents by the end of his life. Another target person was Lajos Bibó, a journalist, editor, and in the period between the two world wars he was also a celebrated playwright in Budapest. When after 1945 the communists asked him to write plays and novels in a left-wing tone, he didn’t do that.

Due to his decision his career as a playwright broke, and he had to retreat to Hódmezıvásárhely and lived of manual work. Despite his neglect a group of the local intellectuals highly respected him and regularly visited him. He was observed by several agents just as Galyasi. The other young target persons were approached by Gáspár Szabó through Galyasi and Bibó, about whom he regularly made his reports. His agent-responsible also urged him to build further relationships with new persons, as the State Security planned to have a throughout information about the circle of Galyasi and Bibó. Gáspár Szabó wrote about several artist-painters, like Csaba Fejér, József Fodor, Zoltán Füstös, József Németh, Péter Erdıs, István Kurucz D., Ferenc Hézsı and István Lelkes. In several of his reports he wrote about Violetta Ferrari – an actress-celebrity of the period before 1956. She immigrated to West-Germany and became a famous actress there. He also gave information about two young local writers: Tibor Szenti and Ferenc Vincze.

Along Bibó and Galyasi Csaba Fejér was one of the most important target persons, he was a painter, the member of the second generation of the Artistic School of Vásárhely. He introduced with his works the rural and agricultural world which was sentenced to death by the government. The agents of the Ministry of Internal Affairs defined him as dangerous because of his riot personality. He did not get a state award from the government. Several agents were responsible for observing him. His way of thinking is definitely represented in the quote from a report of Gáspár Szabó about him, dated on the 3rd of May, 1967.

 

“The members of the State Security just can not believe, they just can not resign themselves, that the painters of Hódmezıvásárhely are not organizing anything against them. They don’t want to do a counter-revolution. The reason for that is, that this is their obsession – said Csaba Fejér. They are seeking something that doesn’t exist. They are afraid of being retired if they can not find a conspiracy.”7 According to the above quote Csaba Fejér knew about the observation of the local artists, and he thought, that it was pointless. The surviving members of the Galyasi – or Bibó circle all stated in the interviews made with them8 that they didn’t plan to defeat the system, because it wouldn’t be realistic, after the pull down of the revolution of 1956. This statement is also supported by the reports of the circle around Bibó and Galyasi, made by other agents. The members were connected by their common intent to represent their own ways in their art. For this purpose they wanted to find the instruction of authentic masters, and the friendship of similar artists. For the power they became suspicious, because they didn’t follow the socialist-realistic style, imported from Moscow. The artists of Vásárhely insisted on their freedom in their art, however, they could see the limits, so they didn’t do anything against the system, being aware of the danger of such actions.

Methods of agent reporting It was an important part of the activity of Gáspár Szabó that he appeared on different events and he wrote reports about them. He got a certain task from his agent-responsible when he travelled abroad ( e.g.: Austria…etc). The source of the most interesting information and date were the different meetings with friends, where he was not only a participant, but he also organized and hosted such events and gatherings.9

The maniac writer and intellectual Moldvay was the editor of several journals; he published a monograph and three books of poems. His reports are readable and interesting. He characterized his target persons ( friends acquaintances) in a sophisticated way. He wrote about the artists’ and writers’ opinion and statements as a real expert. He wrote more than 2000 pages between 1956 and 1968 (Two of his six files has survived and they are 335 and 422 pages long10).

In 1968 his agent-responsible recommended his exclusion, because of an incident in Novi-Sad. After his exclusion his file in Csongrád County was closed. However, from the 4th of January, 1974 he was employed by the Political Department of the Heves County Police, because in the meanwhile he moved there. He got his new code-name, “István Boldog” at this time, and we do not have any data concerning his working file from this period. After a while he became a secret commissioner instead of being an agent, but we do not have a certain date of his leaving the network.

 

Notes: 1 Emlekpont Museum, Hódmezıvásárhely, Hungary.

2 Gábor Tabajdi-Krisztián Ungváry: The Withheld Past – The Party State and the Internal Affairs, Corvina, 2008. 46-49th pp.

3 Web: www.megfigyelt.hu (18th of September, 2012)

5 This „legend” still worked after the transition. In the Vásárhely Encyclopaedia it was written that “After his short imprisonment he had to escape from his hometown.” Encyclopaedia of Hódmezıvásárhely. Bába Kiadó, Szeged, 2002. 123rd page. 6 ÁBTL 3.1.2 M-29097 „Gáspár Szabó”.

 

Fatos Lubonja: Prishja e Kishës në Dhërmi dhe nacional - katolikët

Fatos Lubonja, “Prishja e Kishës në Dhërmi dhe nacional - katolikët”, Panorama 31/8/ 2015

Motivi se pse u prish në atë mënyrë demonstrative, të dhunshme dhe të paligjshme Kisha e Shën Thanasit në Dhërmi mbetet ende i errët. Nëse do t'i referohem cicërimës së parë të Kryeministrit në Twiter motivi që paraqitej dukej estetik. "Kisha si një garazh." Që ajo soleta e betonit ishte një gjë e shëmtuar dhe që një kishë s'meriton një çati të atillë kjo s'ka diskutim. Por a mjafton kaq për të shembur në atë mënyrë një objekt kulti duke iu kundërvënë një komuniteti të tërë. Absolutisht jo. Aq më tepër kur ke parasysh se shëmtimi që i krijonte ajo kishë pejsazhit të fshatit Dhërmi është shumë herë më i vogël nga ai që është bërë me ndërtimet qoftë në fshat qoftë në bregun poshtë tij. Për të mos folur për shëmtimin që i është bërë e po vazhdon t'i bëhet tërë Jugut e tërë Shqipërisë çka kërkon një fshesë gjigante riestetizimi të atij pejsazhi.

Më pas Kryeministri na paraqiti një foto të Kishës si ka qenë duke nënkuptuar se do të rindërtohet duke u kthyer në atë pamje. Ide e mirë, por a nuk do të ishte më normale që këtë ide Shteti ta bisedonte më parë me pronarin, që rezulton se është Kisha Ortodokse dhe komunitetin i besimtarëve dhërmiotë, tu paraqiste një projekt dhe, pasi të merrte edhe aprovimin e tyre, të ndërmerrte, duke respektuat tërë hapat ligjorë, kthimin e kishës në pamjen dhe dinjitetin që ka pasur përpara se të prishej më 1972, ndoshta edhe duke ndarë të hollat e rindërtimit me KOSH?

Kështu duhej të kishte ndodhur, por fakti që u bë ashtu si u bë e ka një motiv, që mbetet i errët. Por ndërsa motivet dhe "përfitimet" e prishësve mbeten ende të errëta dëmet që i sollën Shqipërisë si shtet janë shumë më "të ndritshme". 

 

Dëmi në aspektin e shtetit të së drejtës

Ky veprim krijon imazhin e një shteti që vepron si një grup banditësh që i përdorin instrumentet e dhunës, që shteti duhet t'i përdorë vetëm për rastet ekstreme, në mënyrë abuzive dhe të papërgjegjshme duke shkatërruar për qëllime të errëta apo deri thjesht për kënaqësi sadiste pronën dhe jetën e qytetarëve të vet. Pas këtij akti dhune të pajustifikuar, deri edhe ndaj një institucioni të tillë siç është Kisha, çdo qytetar shqiptar ndjehet shumë më i pasigurt përpara arrogancës dhe papërgjegjshmërisë së pushtetarëve të vet.

Duke pasur parasysh selektivitetin, brutalitetin që po përdoret jo rrallë në akte të tilla dhe faktin se më anë tjetër nuk po bëhet asgjë që t'u japë shqiptarëve shpresë për një jetë më të mirë dhe më të sigurt po rritet perceptimi se qeveria po ia hap me të shpejtë gropën vetes. Problemi është se hedhja e kësaj qeverie në gropë nga veprime të dhunshme shkatërruese njerëzish të shtyrë deri në dëshpërim do të ishte  një katastrofë e re për të gjithë shqiptarët.

 

Dëmi kulturor

Ky u shkaktua nga fakti se në mbrojtje direkt apo indirekt të prishjes së Kishës, apo si nxitës të këtij akti, u rreshtuan një numër politikanësh e intelektualësh - midis tyre edhe një këshilltar i Kryeministrit  - nga deklaratat e të cilëve del qartë një mbetje e vendit në kulturën e ideologjisë nacional - komuniste të Enver Hoxhës që, ndërkohë që me propagandë i ushqente shqiptarët me mburrje kombëtare duke nacionalizuar historinë, duke bërë shqiptare çdo gjë në këto treva që nga koha e gurit, e duke u premtuar një të ardhme të ndritur (komuniste), realisht i mbante në varfëri, injorancë ekstreme dhe të izoluar nga bota për t'i sunduar më lehtë. Ndryshmi i vetëm në mendjet e mbyllura të këtyre nacionalistëve të rinj është një lloj zëvendësimi i propagandës komuniste me katolicizmin medemek duke e njësuar të ardhmen evropiane me identitetin katolik, sepse kështu na pranon më lehtë Evropa. Me këtë diskurs këta mjerisht i bëjnë dëm  jo vetëm kulturës shqiptare e idesë së Evropës, por edhe katolicizmit që vetëm me nacionalizmin nuk ka të bëjnë për dy arsye themelore: së pari pasi besimtari i vërtetë e ka fenë mënyrë jetese dhe jo çështje mburrjeje identitare dhe, së dyti, pasi katolicizmi është një fe e përbotshme besimtarët e së cilës i përkasin një komuniteti që s'i dallon njerëzit nga identiteti kombëtar.

Duke instrumentalizuar katolicizmin, shembjen e kishës ortodokse nacionalistët tanë e justifikuan dhe nxitën me pretendimin se në këtë kishë paska ushtruar aktivitetin e tij në shekullin e XVII Nilo Catalan një prift spanjoll që paska ardhur në këto treva për t'i lidhur apo mbajtur shqiptarët etnikë nën Papatin nëpërmjet fesë uniate apo katolike të ritit bizantin, apo greko shqiptar, siç quhet duke hapur madje për këtë deri shkolla shqipe. Duke i dhënë aktivitetit fetar të Catalanit konotacion nacionalist, e quajtën  madje edhe si një protorilindas shqiptar - njëlloj si në  historiografisë e Enver Hoxhës që i ka paraqitur Buzukun, Budin, Bogdanin sikur e kanë shkruar shqipen për qëllime nacionaliste. E pra sot, çerek shekulli pas rënies së nacional - komunizmit çdo nxënës i shkollës së mesme do të duhej të dinte, edhe në respekt të njohjes së historisë së fesë katolike,  se shkrimi i shqipes në atë kohë nga këta autorë nuk ka të bëjë fare me nacionalizmin dhe përpjekjet e Rilindësve tanë të shekullit XIX për të krijuar një identitet shqiptar, por me Kundër Reformën që ndërmori Vatikani në shekullin XVI si reagim ndaj Reformës së Luterit që përktheu Biblën në gjermanisht, pra për ta prurë fenë sa më afër besimtarëve që flisnin gjuhën shqipe. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për aktivitetin e Catalanit.

Por dëmi kulturor i instrumentalizimeve të tilla të historisë nuk mbetet vetëm në kuadrin e njohjes mbrapsht të historisë. Problemi tjetër i madh është se kjo padituri e kthyer në veprim arrin të nxisë apo të justifikojë aksione të tilla me pasoja të mbrapshta përsa i përket ndërtimit të atyre vlerave të humanizmit e pluralizmit e bashkëjetesës në harmoni e paqe me të ndryshmit që kërkohen të ndërtohen në këtë vend. Dashur pa dashur këta diskurse krijojnë identitete superiore dhe inferiore, miqësore dhe armiqësore të komuniteteve të ndryshme fetare që banojnë në Shqipëri dhe përçarje midis tyre. Shembja në atë mënyrë e kishës e justifikuar me këtë diskurs nuk mund të mos interpretohet si një sulm ndaj identitetit ortodoks të banorëve të sotëm të asaj zone, qofshin ata shqiptarë apo grekë etnikë, dhe rindërtimi i saj pas kësaj shembjeje vështirë të mos marrë simbolikën e ngritjes atje me dhunë të një simboli që i kundërvihet ndjenjave të këtij komuniteti.

 

Dy fjalë për identitetin

Sipas një koncepti bashkëkohor ai që mund të quhet identitet i një populli, nuk mund të jetë një identitet i vetëm dhe aq më pak i ngurtë, por kemi të bëjmë me shumë identitete në proces ku këta identitete të shumta ("të lëngshëm" i quan Zigmund Bauman) bashkëjetojnë e bashkëveprojnë me njëri tjetrin apo edhe pasojnë njëri tjetrin përsa i përket rëndësisë dhe dominancës. Edhe kur flasim për shqiptarët dhe veçanërisht për raportin e feve të tyre me të ndjerit shqiptar duhet të flitet për shumë identitete ku hyjnë edhe identitetet fetare që ata kanë përqafuar në shekuj si të krishterë ortodoksë dhe katolikë, myslimanë sunitë dhe bektashi etj. e, po ashtu, duhet pasur parasysh se kemi të bëjmë me një proces historik në të cilin kanë ndodhur ndryshime e formime  e zhdukje e sinkretizma identitetesh në rrjedhë të shekujve ky spikasin gjatë shekullit XX. edhe shqiptaria e shqiptaristëve që, nën thirrjet e Vaso Pashës, vunë atdheun mbi fenë, edhe identiteti i komunistëve që e mohuan fenë gjithë duke ekzaltuar shqiptarinë, por edhe identitetet paskomuniste të atyre që iu kthehen feve të paraardhësve të tyre, që përqafuan fe të tjera apo që ruajtën ateizmin e tyre. Problemi është se i gjithë ky proces që në fakt gjeneron nga nevoja të së sotmes shpesh ngatërrohet me historinë e së shkuarës që manipulohet pra për qëllime të së tashmes. Veçanërisht kjo ndodh në mendjet e njerëzve të paditur apo të cilëve nuk ua kanë mësuar kurrë historinë siç ka qenë dhe as konceptin e identitetit si një proces historik, përkundrazi që dje u kanë thënë se ju keni qenë shqiptarë kështu siç jeni sot që në kohën e gurit, kurse sot u thuhet se ju përpara se të bëheshit myslimanë keni qenë të krishterë, madje katolikë dhe kjo është feja juaj e vërtetë dhe identiteti juaj i vërtetë.

Në këtë kontekst diskursi nacional - katolik që justifikoi shembjen e kishës synon të na thotë se shqiptarët në krye të herës kanë qenë katolikë (prandaj dhe Skënderbeun e kanë bërë nga ortodoks në katolik) dhe se bërja evropian nuk është gjë tjetër veçse kthim në fenë e të parëve. Nuk mund të mos rikujtoj me këtë rast edhe faktin se me rastin e vizitës së Papës Kryeministri ynë pagëzoi të birin si katolik dhe, një dy, sa herë takon politikanë apo gazetarë perëndimorë u thotë se ka pasur një gjyshe katolike.

Mirëpo një diskurs i tillë nuk mund të mos përjetohet si  një akt diskriminues si ndaj komunitetit ortodoks, qofshin këta shqiptarë apo të etnisë greke etj., edhe ndaj komuniteteve të tjera fetare. E them këtë pasi tentativa për t'i dhënë  apo theksuar identitetin uniat  kësaj kishe e për ta justifikuar shkatërrimin e saj me kthimin në këtë identitet në thelb është e njëjta histori me tentativën për t'i kthyer në kishë rrënojat e kishëxhamisë në kalanë e Shkodrës që bëri të revoltohet krejt komuniteti mysliman. Në fakt, nëse Kisha e Shën  Thanasit paska qenë një farë kohe në shekullin XVII katolike e ritit bizantin nuk mund të mohohet se  ajo ka qenë edhe bizantine, edhe  ortodokse në kohën e Perandorisë Osmane edhe e varur nga kisha autoqefale ortodokse shqiptare deri kur është prishur nga komunistët. Dhe vlerën historike duhet ta ketë e gjithë kjo histori e jo të instrumentalizohet historia e saj duke iu glorifikuar një moment katolik e duke iu harruar krejt historia tjetër siç bënë nacional - katolikët tanë.

 

Dëmi në aspektin e të drejtave të minoriteteve

Nuk ka pikë dyshimi se ky akt ndaj Kishës, për të cilin  ka zëra që thonë se është thjesht një akt i lidhur me babëzinë e panginjshme për prona të deputetit të zonës Koço Kokëdhima, vishet lehtësisht me një petk nacionalist në Dhërmi - duke ilustruar edhe një herë atë shprehjen "nacionalizmi është streha e fundit e horrave", - pasi atje jeton një komunitet i cili në pjesën më të madhe e konsideron veten minoritet grek. Me këtë akt, direkt apo indirekt, këtij komuniteti i thuhet se ne shqiptarët këtë kishë, që ju e quani tuajën,  dmth. greke, e shkatërrojmë sepse në fakt kjo është shqiptare pasi në shekullin e XVII atje është folur shqip dhe madje madje ju në fakt nuk jeni tjetër veçse shqiptarë të greqizuar. Mirëpo ka një princip sipas të cilit identitetin etnik nuk ta përcakton ajo se çfarë ke qenë ti në shekullin XVII, por ajo se çfarë ndjehesh dhe deklarohesh ti sot. Kjo e bën edhe më të rëndë incidentin pasi ky komunitet, qoftë edhe vetëm një pjesë e banorëve të Himarës, ka gjithë të drejtat ta quajë veten të dhunuar dhe diskriminuar nga qeveria shqiptare në ndjenjat e veta identitare e në të drejtat e veta fetare dhe gjuhësore. Është pikërisht kjo gjë që ka shkaktuar ndërhyrjen e shtetit grek duke krijuar një incident diplomatik goxha serioz dhe krejtësisht të panevojshëm.

Në kontekstin e perspektivave evropiane që kërkojmë të ndërtojmë për të ardhmen e rajonit minoritetet duhet të jenë ura lidhëse midis vendeve dhe jo faktorë ndarës e armiqësimi. Prandaj të kryesh me kaq lehtësi një akt që armiqëson komunitetin etnik grek me atë shqiptar në ato zona më duket një akt i pa përgjegjshëm edhe sikur ky të kryhet nga individë, e jo më kur kryhet nga shteti. Është edhe më e papërgjegjshme të ngulmosh në mbrojtjen e këtij akti duke instrumentalizuar pastaj ndjenja urrejtjeje nacionaliste antigreke ndër të gjithë shqiptarët apo duke e justifikuar këtë akt me racizmin ndaj shqiptarëve që kanë manifestuar grekët - siç bëjnë disa - apo me akte të papërgjegjshme shtetasish shqiptarë të etnisë greke që kanë ndodhur apo ndodhin në ato zona.

 

Si përfundim

Ekzistenca e larmisë së objekteve të kultit në Shqipëri si kisha ortodokse dhe katolike, xhami teqe apo e objekteve si kishëxhamija në kalanë e Shkodrës janë simbol i historisë së të gjithë shtetasve shqiptarë në këto treva, të çdo etnie qofshin ata, janë një pasuri kulturore e  të gjithëve që edhe vetëm me ekzistencën e tyre na mësojnë bashkëjetesën midis të ndrushmëve. Pikërisht për këtë ata nuk duhet kurrsesi të përdoren për interesa politike apo ekonomike, të bëhen instrument i një komunitet që pandeh se është më i fuqishëm për të shembur simbolet e një komuniteti tjerëve. Enver Hoxha këtë ka bërë gjoja në emër të shqiptarisë  me pasojat që dihen. Diskurset që justifikuan dhe nxitën prishjen  e kishës janë marrë hua nga mendësia e asaj kohe. Edhe ideja se Evropa na pranon më lehtësisht nëse bëhemi të krishterë apo katolikë është sa e rreme aq edhe kundër produktive. Në fakt vlerat evropiane të lirisë demokracisë dhe shtetit të së drejtës që na mungojnë kanë të bëjnë pikërisht me mbetjen në trashëgiminë e shtetit autoritar e arrogant që u manifestua edhe me aktin e prishjes së asaj kishe.

Prandaj gjykoj se shteti shqiptar duhet t'i kërkojë ndjesë në emër të të gjithë shtetasve shqiptarë Kishës Ortodokse dhe komunitetit dhërmiot për atë aksion të shëmtuar që kreu dhe të ndërmarrë hapa të shpejta për rindërtimin e Kishës së Shën Thanasit duke i kthyer asaj bukurinë dhe historinë e vërtetë shumëshekullore.

Visar Zhiti : Vuajtjet e mia e te tim eti ne burgjet komuniste

Visar Zhiti , “Vuajtjet e mia e te tim eti ne burgjet komuniste” Panorama 02/12/2010

Une trashegova denimin nga im ate poet i panjohur dramaturg qe sduhej te botonte dhe aktor i harruar. E burgosen kur sapo kishte mbaruar Lufta e Dyte Boterore kurse mua me denuan per poezite e mia nga fundi i diktatures dhe do te lirohesha kur edhe pak do te binte komunizmi e po vinte mijevjecari i ri. Bie perdja... ku eshte autori Perdja e skenes kishte rene dhe spektatoret kerkonin me duartrokitje e brohorima te dilte para tyre dhe te pershendeste autori i komedise se porsashfaqur por ai vononte shqetesueshem dhe askush nuk thoshte dot se ai smund te vinte me... dergjej ne godinen perballe fare prane ne nje nga qelite plot uje te burgut te qytetit ne qytetin e lashte ballkanik me emrin Berat. E cskene tmerri po zhvillohej ne qeli. Ja ctregon ne librin e saj Ne udhen e veshtire te jetes bija e Princit te rrezuar te Mirdites Gjon Markagjonit zonja Marte Poshte biruces ku isha une nepermjet derrasave te plasaritura te dyshemese shikoja nje burre me floke e mjeker te bardhe deri ne brez i lidhun kambe e duer me shpine perdh. Renkonte i shkreti dite e nate. Ofshamet e tij me dridhnin shpirtin. Kur vinin ta merrnin e ta conin ne hetuesi e terhiqnin zvarre neper shkalle e korridore deri nalt ne zyre e ashtu zvarre duke e perplasun sa andej-kendej e sillnin pas pyetjeve dhe e perplasnin si thes ne biruce. E quenin Hekuran Zhiti. E degjoja kur e therrisnin e i thonin

     - He nacionalist i qenit... do ta nxjerrim shpirtin. E ai me nje za te trashe sikur dilte nga thellesite e dheut kur gjemon u pergjigjej

    - O te mjere shpirtit tim skeni se cti beni e ka tjeter kush ne dore Zoti qe ma ka fale. Ai ashte i forte e nuk perkulet ndersa trupit tim kerme bejini cte doni anmik i perjetshem i juaji do te mbetem Te gjorin e linin pa buke pa uje dhe e godisnin. Me cka kisha kuptue nuk e mundonte as nuk e lodhte urija e etja sesa duhani. Nje here kur i kerkoi nje cigare nje oficeri roje nga ato qe i sillte familja e tij sepse atij nuk ia jepnin as ushqimet as duhanin sepse te gjitha ia celnin e ia hanin oficeret e policet e burgut ai i keputi nje shqelm fytyres duke i thene Don edhe duhan ti... armik...
Nje dite marr guximin e i kerkoi nje polici nje cigare... Sa mbylli ai deren u ula ne dysheme dhe permes te carave te derrasave ia hodha Hekuranit. I lidhun me duer prapa me mundim te madh bie permbys dhe e kap me goje. E shikoj ashtu tek e thithte ate cigare me andje mbushte mushkerite duke nxjerre shtellungen e tymit. Kur e mbaroi me zor e ngadale me foli

    - Nga zani po me dukesh nje vajze e re. Nga te kemi e kujt je. I tregova se kush isha na kane internue te gjitheve e mue me kane burgose.

    - Qendro e forte moj cupe e babait - me tha. - E di se e ke te veshtire por asht me mire te vdesesh me nder sesa te rrosh me turp. E falenderova per keshillen e urte duke i thane njeheri se nuk kam ndermend te turperohem.

    - Bekuar te qofte qumeshti i nenes moj bije Zoti te shpetofte se keto jane katile e shkue katileve...

Hekuran Zhiti torturohej dhe per nje poeme qe kishte shkruar gjate luftes e cila u dramatizua dhe u shfaq ne teatrot e shume qyteteve shqiptare. Madje ajo u shpernda dhe si trakt dhe partizanet kur e gjenin e digjnin. Poema kerkonte paqe pajtimin e partizaneve me nacionalistet dashuri mes njerezve dhe te luftonin se bashku per nje enderr jeten e lire. Te vazhdosh denimin ... une linda i denuar. Me burgosen edhe pse isha i biri i Hekuran Zhitit por dhe kisha guxuar te shkruaja poezi. Ndersa punoja mesues ne nje fshat ne kufi me Kosoven dergova per botim librin Rapsodia e jetes se trendafilave ne te vetmen editori qe ishte shteterore natyrisht. Redaktoret njeri kritik arti dhe tjetri poet te realizmit socialist te dy i shpallen poezite e mia armiqesore te trishtuara dhe hermetike kunder socializmit. Sipas rregullit u lajmerua Komitetit Qendror i Partise ne pushtet dhe Ministria e Puneve te Brendshme. Me arrestuan dhe me nxoren ne gjyq te hapur. Dhe me denuan me 10 vjet heqje lirie me burg te rende. Ma hoqen pergjithmone te drejten e botimit dhe ate elektorale. Na lidhnin na i shtrengonin prangat fort shihnin tek tjetri ate qe ishin vete armikun kriminelin. Sic e kam rrefyer dhe ne librat e mevonshem ne burgologjite e mia ne qeli gjate hetuesise i vetmuar per te ruajtur drejtpeshimin e mendjes dhe te shpirtit per te bashkejetuar me tmerrin se dot nuk e mposhtja nga qe slejohej as libri dhe as letra qe te mund te shkruaje krijova poezi me mend ia thosha ajrit heshtjes doja te zbusja friken. Me vone kur ia mermerita nje miku ne kampin e punes ne minieren e burgut te Spacit ai me tha

     - Shkruaji se ti mund te vritesh ne miniere qe ti mesojme permendesh ne te tjeret.

Shpesh binin shkembinjte e vriteshin te burgosur. Midis nesh nuk pershendeteshim miredita apo mire u pafshim por dalci gjalle Pershendetja me tronditese ne bote. Nderkaq vazhdoja te shkruaja. Dhe ku si kemi fshehur gjithmone mes ankthit dhe dyshimeve dhe tmerrit qe na ishte bere i zakonshem. Me duhej kjo frike dhe ky helm madje po i doja. Poezite i fusja brenda ne kepucet e shqyera ne cizmet e burgut te mbeshtjella me lecke neper thaset e rrobave mes ushqimeve te pakta.
Edhe shoket e mi te burgosur i fshinin krijimet e tyre ku te mundnin ne kashten e dyshekut te traret e catise i groposnin ne miniere u beheshin te palexueshme i humbitnin... Arrita qe nje pjese te krijimeve tia jap fshehurazi gjate takimeve nenes vellezerve. Po e beja mire kontrabanden e vargjeve te mia. Ata mi ruajten ne shtepine perdhese te motres ne kopshtin e saj.

Ndersa nje roman te vogel Vizatimet e nje mesuesi fshati me humbi gjate nje kontrolli te rrepte nga policia ne burgun e Spacit. Ndoshta ma zhduku ndonje qe me njihte per te me ruajtur dhe sma thoshte dot. Kurse pas revoltes ne Qafe-Bari dogja vete dy poema dhe ca poezi se e dinim qe do te kishte dhe denime kapitale. Jane pushkatuar poete madje dhe jane varur. Havzi Nelaj poet eshte i varuri i fundit ne perandorine komuniste. E varen ne mes te qytetit kishte shkruar poezi dhe per te drejtat e njeriut dhe Helsinkin kur nuk lejohej te flisje per to. Tek ne ishte denuar dhe Zoti qene shkaterruar tempujt e fese dhe nuk dinin te luteshin. Une bija me gjunje fshehurazi dhe mermerisja Ne emer te Atit te Birit dhe te Shpirtit te Shenjte... te poezise Amen. I gezohem dhe faktit te cuditshem qe ne arritem te krijojme dhe lexuesin tone te fshehte ne burg heroik sepse po te kapej edhe ai denohej si autori ne mos me rende. Me vjen mire qe dhe si shperblim ndaj tyre i kam botuar gati te gjitha poezite e burgut madje njera nga permbledhjet Hedh nje kafke te kembet tuaja eshte e tera me krijimtari autentike te tille. Edhe jane perkthyer ne gjuhe te tjera.
Me pas botova romanet Rruget e ferrit dhe Ferri i care me emra dhe ngjarje te verteta. Duke u shtuar dhe romanet Perendia mbrapsht dhe e dashura ku tregohet per burgun e grave e internimet si dhe Ne kohen e britmes behen nje homazh imi ndaj vuajtjes njerezore qendreses dhe martirizimit dhembjes se altarte. Dhe se fundmi nje te fshehte qe dua ta tregoj une shkruaja ne burg jo vetem pse isha denuar si poet dhe do te doja te lija deshmine time testamentin tim fama as qe me binte nder mend ngaqe slejohej te kishe as vetvete por cishte me e rendesishmja doja te shpikja dhe ia arrita ta shpik te pamunduren emocionin e gjalle ate te lartin te bukurin te krijuesit qe ndoshta me beri te mbijetoja ne sketerre. Ishte nje mrekulli e llahtarshme nje llahtar i mrekullueshem se kur shkruaja sado pak dilja fantazme jashte telave me gjemba isha me veten rrija gjate me te gjithe ata qe po shkruanin ne ato caste kudo ne bote apo qe po lexonin u bashkohesha pra kisha dale pertej telave me gjemba matane atij rrethimi makaber me ushtare qe te zbraznin bresherine e plumbave po te aviteshe andej.
Keshtu mund te arratiseshe tek fati tek roli qe te kishin caktuar hyjnite dhe jo te fatkobi qe te kishin dhene vrasesit. Ska gje pse i copetuar. Nderkaq jam marre dhe me krijimtarine e tim eti. Kam botuar post mortum poemat e tij Kryengritje shqiptare ne parajse dhe 7 komedi. Nje kritik teatri eshte shprehur keshtu ...ky autor elegant aq shpotites modelimi i nje moleriani shqiptar a Kalderoni a Goldoni plot shije e nur... Shpirti i tij ka hyre ne qenien time moslendueshem por me cifla mermeri nga varri. Nje ate i denuar eshte Atdhe i denuar. Un padre condannto una patria condannata. E une nga Hamleti kam marre cmendurine edhe hakmarrjen. Me shpaten e librave.

Born and raised in a North Korean gulag

Choe Sang-Hun, “ Born and raised in a North Korean gulag”, New York Times July 9, 2007

SEOUL — On Nov. 29, 1996, 14-year-old Shin Dong Hyok and his father were made to sit in the front row of a crowd assembled to watch executions. The two had already spent seven months in a North Korean prison camp's torture compound, and Shin assumed they were among those to be put to death. Instead, the guards brought out his mother and his 22-year-old brother. The mother was hanged, the brother was shot by a firing squad.

"Before she was executed, my mother looked at me," Shin said in a recent interview. "I don't know if she wanted to say something, because she was bound and gagged. But I avoided her eyes. "My father was weeping, but I didn't cry," he said. "I had no love for her. Even today I hate her for what I had to go through because of her." Shin's story provides a rare glimpse into one of the least-known prison camps in North Korea.

   Shin, now 24, was a political prisoner by birth. From the day he was born in 1982 in Camp No. 14 in Kaechon until he escaped in 2005, Shin had known no other life. Guards beat children, tortured grandparents and, in cases like Shin's, executed family members. But Shin said it did not occur to him to hate the authorities. He assumed everyone lived this way.

He had never heard of Pyongyang, the capital city 90 kilometers, or 55 miles, to the south, or even of Kim Jong Il, the North Korean leader. "I didn't know about America, or China or the fact that the Korean Peninsula was divided and there was a place called South Korea," he said. "I thought it was natural that I was in the camp because of my ancestors' crime, though I never even wondered what that crime was. I never thought it was unfair."  Since 1992, about a dozen former North Korean prison camp inmates have fled to South Korea. But most were held in the "revolutionizing zone" at Camp No. 15 in Yodok in eastern North Korea. This means that the emphasis was on "re-educating" the prisoners. If they survived long enough to complete their sentences, they were released. Shin is the first North Korean who came south who is known to have escaped from a prison camp. Moreover, he was confined to a "total-control zone." According to a report released in June by the government-run Korea Institute for National Unification in Seoul: "Prisoners sent to a total-control zone can never come out. They are put to work in mines or logging camps until they die. Thus the authorities don't even bother to give them ideological education. They only teach them skills necessary for mining and farming." Thanks to the stories of former Yodok inmates, the camp's name has become synonymous with human rights abuses. But there are at least four other prison camps in North Korea, including Camp No. 14 in Kaechon. These others are far less known because so few have emerged to describe them. Shin "is a living example of the most brutal form of human rights abuse," said Yoon Yeo Sang, president of Database Center for North Korean Human Rights in Seoul, where Shin is taking temporary shelter. "He comes from a place where people are deprived of their ability to have the most basic human feelings, such as love, hatred and even a sense of being sad or mistreated."

A North Korean named Kim Yong who came south in 1999 and now lives in the United States said he spent two years in Kaechon, but some refugees have questioned his claim. Ahn Myeong Cheol, who worked as a driver and guard at four camps before reaching South Korea in 1994, has no doubts that Shin was in a total-control zone. Ahn said that when he met Shin in June, he immediately noticed the telltale signs: the avoidance of eye contact and arms warped by heavy labor from childhood. "An instruction drilled into every guard's head is: Don't treat them like humans," Ahn said. According to Shin, the prison authorities matched his father, Shin Kyong Sup, with his mother, Chang Hye Kyong, and made them spend five days together before separating them. This sort of arrangement was known as "award marriage," a privilege given only to outstanding inmates. An exemplary worker might be allowed to visit the woman chosen as his wife a few times a year.

Shin's brother was born in 1974 and Shin in 1982. Young children lived with their mothers, who worked from 5 a.m. to midnight. Once they turned 11, children were moved to communal barracks but were allowed to visit their mothers if they excelled at their work. "I got to visit my mother only once or twice a year," Shin said. "I never saw my whole family together. I don't think I saw my brother more than a few times." There were up to 1,000 children but no textbooks in the school at Valley No. 2, the part of the camp where Shin lived. Pupils were taught to read and write, and to add and subtract, but little more. After school, children worked in the fields or mines. In most of North Korea, villages are decorated with Communist slogans and portraits of Kim Jong Il. Valley No. 2 had only one slogan carved into a wooden plaque: "Everyone obey the regulations!" Inmates were fed the same meal three times a day: a bowl of steamed corn and a salty vegetable broth. They scavenged whatever else they could find: cucumbers and potatoes from the fields, frogs, mice, dragonflies and locusts. Shin said he once ate corn kernels he found in cow droppings. When a teacher found a girl had hidden wheat grains in her pocket, he beat her on the head with a stick. She died the next day. Shin's life changed in 1996, when his mother and brother were accused of trying to escape. Guards interrogated him in an underground torture cell about a suspected family plot to flee the camp. They stripped and hung him by his arms and legs from the ceiling, and held him over hot charcoal. During the interrogations he learned for the first time that his father's family belonged to a "hostile class" - a category that entailed punishment over three generations - because his uncles had collaborated with the South Korean Army during the Korean War. Shin owed his unusual escape to two friends: an older cellmate who helped him recover from his torture wounds, and a man he met in the garment factory where he worked in 2004 who told him about life beyond the camp.

    "Everything he told me about the outside world - the food, China - was fascinating," Shin said. "I loved his stories. Once I heard about the outside, I thought I would go crazy. I wanted to get out. I couldn't focus on work. Every day was an agony."  On Jan. 2, 2005, when Shin and his co-worker were collecting firewood near the camp's electrified fence and could not see any guards, they ran.

     Shin is still struggling to understand what happened next: his friend fell against the high-voltage fence, his body creating an opening. "I climbed over him, through the hole," Shin said. "I ran down the hill like a madman. I looked back and he wasn't moving."

In July 2005, Shin reached China. In February 2006, a South Korean helped him seek asylum at the South Korean Consulate in Shanghai. He arrived in Seoul last August.

Today, Shin bears burn scars from the torture and the electrified fence, and walks with a slight limp. He says he has recurring nightmares about being back in Camp No. 14. Awake, he wonders what happened to his father and about the man he left behind at the fence. Did he sacrifice himself to help Shin escape?

Now in Seoul, he said he sometimes finds life "more burdensome than the hardest labor in the prison camp, where I only had to do what I was told." His limited vocabulary has caused him to fail twice the written driver's license test. And there is his struggle to reconcile with his dead mother.

"However I try, I can't forgive her," he said. "She and my brother severely hurt me and my father by trying to escape. Didn't she think what would happen to us?"

Shin said he sometimes wished he could return to the time before he learned about the greater world, "without knowing that we were in a prison camp, without knowing that there was a place called South Korea."