Παρασκευή 8 Μαΐου 2015

Umberto Eco: Νecessity of the enemy


Γιατί είναι αναγκαίος ο εχθρός...

Ντόρα Mακρή,  Η Καθημερινή 11-12-11

O Ουμπέρτο Εκο δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Θεωρητικός της σημειολογίας, ρηξικέλευθος ερευνητής, ευρυμαθής στοχαστής και δοκιμιογράφος, ο Εκο έγινε ευρύτερα γνωστός και εκτός ακαδημαϊκής κοινότητας με τη χωρίς προηγούμενο εκδοτική επιτυχία του μυθιστορήματός του «Το όνομα του ρόδου» (1980). Για το νέο του βιβλίο, ο 79χρονος σήμερα Εκο επιλέγει μια σειρά δοκιμίων που γράφτηκαν την τελευταία δεκαετία και τα οποία -πέραν των διαφορών τους σε περιεχόμενο και συγγραφική πρόθεση- φέρουν όλα την προσωπική σφραγίδα της ιδιαίτερης γραφής του δημιουργού τους. Κεντρική θέση στο έργο κατέχει το πρώτο από τα κείμενα που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή.

Στο «Κατασκευάζοντας τον εχθρό», ο Εκο περιγράφει την αναγκαιότητα της ύπαρξης του εχθρού, προκειμένου να ορίσουμε την ταυτότητα μας αλλά και να επιβεβαιώσουμε το σύστημα αξιών μας. Με μια σειρά εμβριθείς αναφορές στην Ιστορία (Εβραίο, αιρετικό, μάγισσα, λεπρό, μαύρο και πιο πρόσφατα τον μετανάστη), ο Ιταλός συγγραφέας επαναφέρει στο προσκήνιο την προβληματική της ετερότητας, αναζητώντας στις πολλαπλές της όψεις μια σημειολογική ερμηνεία.

Η διαδικασία αυτή της παραγωγής του εχθρού και η δαιμονοποίησή του είναι άλλωστε το αντικείμενο μυθιστορηματικής αφήγησης στο «Κοιμητήριο της Πράγας» (Ψυχογιός, 2011). Στο πρόσφατο αυτό μυθιστόρημα του Εκο, ο κεντρικός αφηγητής επινοεί τον απόλυτο εχθρό στο πρόσωπο του Εβραίου, κατασκευάζοντας ιστορίες που τίθενται στην υπηρεσία του αντισημιτισμού, μεταξύ των οποίων και έγγραφα που περιγράφουν ένα διεθνές σιωνιστικό σχέδιο κατάκτησης του κόσμου, γνωστά ως «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών». Είναι τόσο πειστικός ο Εκο στην αναπαράσταση του αντισημιτικού ντελίριου, που διακατέχει τον ήρωά του, καθώς και στη χαρτογράφηση των δολοπλοκιών, των συνωμοτικών και άλλων εγκληματικών ενεργειών που εκείνος αποδίδει στους Εβραίους, που κατηγορήθηκε για αντισημιτισμό ακόμη και από την καθολική Εκκλησία. Ωστόσο, το ερώτημα που κατατρύχει τον ήρωα-αφηγητή είναι: «Ποιος είμαι»; Η απάντηση, επιμένει ο Εκο τόσο στο δοκιμιακό όσο και το μυθιστορηματικό του έργο, περνά μέσα από την επινόηση του εχθρού. Είτε λέγεται Εβραίος είτε τσιγγάνος, είτε γυναίκα, ο εχθρός είναι αναγκαίος για την ενδυνάμωση της ατομικής και εθνικής ταυτότητας. Ετσι στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας είναι πολλές εκείνες οι ιδεολογίες που δημιούργησαν τεχνητές εχθρικές απειλές ώστε να επιτυγχάνεται η εθνική, κοινωνική και θρησκευτική συνοχή και να χειραγωγείται ο φόβος προς κάθε τι το άλλο, το διαφορετικό.

Ο προβληματισμός του Εκο δεν περιορίζεται στην ανάγνωση και ερμηνεία της σημειολογίας της ετερότητας. Μέσα από ένα προσωπικό ύφος δοκιμιακής γραφής που το χαρακτηρίζουν η αγάπη της λίστας, η ακραία διακειμενικότητα και το χιούμορ, ο Εκο συμπληρώνει αυτά τα «περιστασιακά κείμενα», όπως τα ονομάζει, με τις σκέψεις του γύρω από διάφορες, ετερόκλητες θεματικές ενότητες, όπως τα βιοηθικά ζητήματα γύρω από την άμβλωση, τη σύνδεση της ουτοπικής σκέψης με άγνωστα και χαμένα νησιά κ. ά.  Ανάμεσα στα «περιστασιακά κείμενα» υπάρχει το «Gruppo 63, σαράντα χρόνια μετά», όπου ο Εκο καταγράφει διεξοδικά τα πρόσωπα, τα έντυπα και τις τάσεις του σημαντικότερου μεταπολεμικού κινήματος στα ιταλικά γράμματα, του Gruppo 63, του οποίου υπήρξε συνιδρυτής. Σύμφωνα με τον Εκο, το 1969, το κίνημα απέτυχε να συνδέσει την καλλιτεχνική πρωτοπορία με την επαναστατική πράξη και την πολιτική ανατροπή, πράγμα που οδήγησε στην «αυτοκτονία» του. Οπως φαίνεται στο μεταγενέστερο έργο του αλλά και στην ενασχόληση του με τη θεωρία των σημείων, ο ίδιος ο Εκο αποστασιοποιείται από την πολιτική λειτουργία της τέχνης, αναγνωρίζοντας την αυτονομία του καλλιτεχνικού πεδίου. Ισως γι’ αυτό, τόσο το μυθιστορηματικό όσο και το δοκιμιακό του έργο προσφέρει -παράλληλα με την πολύπλευρη γνώση- και βαθιά αισθητική απόλαυση.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου